Иахьа иаатыз афорум иара змаштаб дуу аусмҩаԥгатәқәа ируакуп ҳәаиазгәеиҭеит. Уи рхы аладырхәуеит Москва, Санкт-Петербург, Ростов-на-Дону, Ставрополь, Саратов, Астрахань, Нхыҵ Кавказ ареспубликақәа, Урыстәыла егьырҭ арегионқәа, иара убас Ермантәыла,  Ҟазахсҭан, Кыргызсҭан, Германиеи Ҭырқәтәылеи рҟынтәи 250 –ҩык инарзынаԥшуа аҵарауаа.

«Аинститут азы зегьы реиҳа иааха дуны иҟалеит 1992-1993шш. аԥсуа-қырҭуа еибашьра азы ампыҵахалыҩцәа шьаҭанкыла аԥсуа жәлар ақәгара хықәкыс иҟаҵаны ҳгәалашәара, ҳҭоурых иадҳәалоу зегьы зныз аматериалқәа ахьыҵәахыз Аԥснытәи аҳәынҭқарратә архиви аинститути рыблит. Аха аԥсуа институт аҵыс феникс еиԥш аццышә иалҵны уеизгьы еиҭашьақәгылеит», - ҳәа иҳәеит иара.

Жьҭаарамза 1азы лиубилеи азгәалҭоит Аԥсны Аҳәынҭқарра Актәи Ахада Владислав Арӡынба Ифонд адиректор Светлана Џьергьениа.  

Арда Ашәба уи ашәҭшьыҵәрақәа ҳамҭас илиҭеит.

ААУ аректор Алеко Гәрамиа ихьӡала адныҳәаларатә цҳамҭа даԥхьеит анаукатә усуразы апроректор Џьулиетта Адлеиба.

Аҭоурыхтә наукақәа рдоктор Аслан Аҩӡба  ажәахә «В. Г. Арӡынба – иналукааша аԥсуа ҳәынҭқарратә усзуҩ» ҟаиҵеит.

Жьҭаарамза 2 рзы афорум аусура абарҭ асекциақәа рҿы имҩаԥыслоит:

– «XVIII–XXI ашәышықәсақәа рзы Кавказ аполитикатәи асоциалтәи аҿиара»;

– «Ҳаамҭазтәи Кавказ атрадициақәеи амодернизациеи рыбжьара»;

– «Кавказ ажәларқәа рбызшәа, рлитература, рфольклор апроблемақәа»;

– «Владислав Григори-иԥа Ардзинбеи Кавказ иҿыцӡоу аҭоурых апроблемақәеи» – аиубилеитә секцияа.

Ари амш азы иара убас иазԥхьагәаҭоуп астол гьежьқәа ҩба рымҩаԥгара:

– «Аҭоурыхтә гәалашәареи аиԥшзаареи рыпроблемақәа»;

– «Кавказ асоветтә аамҭазы амилаҭтә политикеи аетнокультуратә еиҭакрақәеи».

Жьҭаарамза 3 рзы аус рулоит абарҭ асекциақәа:

– «Кавказ арегионалтә шәарҭадареи бџьаршьҭыхлатәи аиҿагыларақәеи ирыдҳәалоу апроблемақәа»;

– «Кавказ акультурақәа рдиалог аҵакыра аҳасабала»;

– «Кавказ ажәларқәа рытрадициатә культуреи аҟазареи рыпроблемақәа»;

– «Археологиа, Аԥсны ажәытәи ашәышықәсабжьаратәи аҭоурых».

Ари амш аҽны имҩаԥгахо астол гьежь атема «Кавказдырра: ахьышьҭра аҟынтәи ҳаамҭазтәи азнеишьақәа, ахәшьарақәа, иҿыцу ахыҵхырҭақәа рахь (Н.А. Ҭраԥшьи С.З. Лакобеи ргәалашәара иазкны)».

Жьҭаарамза 4 рзы иазԥхьагәаҭоуп акультуратә программа. 

***

Аԥснытәи агуманитартә ҭҵаарақәа Ринститут 1925 шықәсазы Аԥсуа бызшәеи алитературеи Ракадемиа аҳасабала  иаԥҵан. Лаҵарамза 28, 1930 шықәса рзы Аԥснытәи Жәлартә ҵара акомитет иаднакылеит аԥсуа бызшәеи алитературеи Ракадемиа Аԥсуа бызшәеи алитературеи ирызку аҭҵаарадырра-ҭҵааратә институт ҳәа ахьӡ аиҭеиҭакразы ақәҵара. Аинститут аштат аҿы аус руан 4-ҩык: адиректор (Г. Берзениа), адиректор ихаҭыԥуаҩ (Д. Гәлиа), иара убас ҩыџьа аҭҵаарадырратә усзуҩцәа. 1931 ш. нанҳәамза 5. азы Аԥснытәи Ацентртә Нагӡаратә комитет апрезидиум иаднакылоит Аԥсуа ҭҵаарадырратә уаажәларреи Аԥсуа бызшәеи алитературеи аҭҵаарадырра-ҭҵааратә институти реидҵаразы ақәҵара. Уи иахҵан Аԥснытәи аҿацәҭҵааратә ҭҵаарадырра-ҭҵааратә институт ҳәа. Уи ашьҭахь Аԥсуаҭҵааратә институт ахьӡқәа  дырҩегьых аҽеиҭанакуан: 1935 ш. азы —Аԥснытәи аҿацәҭҵааратә ҭҵаарадырра-ҭҵааратә институт академик Н. И. Марр ихьӡ ахҵан. Аинститут ахьӡгьы ԥсахны Аԥсуа культура аинститут ҳәа ахьӡҵаны Асовет Еидгыла Аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа асистема иалаҵан, 1939 шықәса инаркны  — Аинститут дырҩегьых ахьӡ ԥсахны Н. И Марр ихьӡ зху абызшәеи аҭоурыхи рзы Аԥснытәи аҭҵаарадырра-ҭҵааратә институт ҳәа ахьӡҵан, 1950 шықәса инаркны — 1950 шықәсазы Аԥсуа институт даҽа зныкгьы ахьӡ ԥсахны, «Абызшәеи, алитературеи, аҭоурыхи рзы Аԥсуа институт» ҳәа ахьӡҵан. Аамҭакала, 1950 шықәсазы «абызшәатә дискуссиақәа» ирыбзоураны имҩаԥгаз аӡбарақәеи, иара убасгьы И. Марр илингвисттә ҵара иазыруаз акритикеи инарымаданы аинститут ихьӡ ахырхит; 1954-1955 шш. аинститут Д. И. Гәлиа ихьӡ ахырҵоит, анаҩс 5 шықәса хьӡыда иҟан. 1960 шықәсазы Д. И. Гәлиа иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь аинститут еиҭа ихьӡ ахырҵеит.

Аԥснытәи абызшәеи алитературеи аҭоурыхи ринститут 1960 шықәса раахыс — Д.И.Гәлиа ихьӡ ахуп, 1994шықәса раахыс Аԥсны анаукақәа Ракадемиа агуманитартә ҭҵаарақәа Ринститут ҳәа ишьақәгыланы иҟоуп.